Sanat Yatırımında Yeni Gelişmeler, Yeni Nesil Ürünleri ve Hizmetleri Roxane ZAND

Sotheby’s Orta Doğu ve Körfez Bölgesi

Müze Direktörü

Nart Risk Management 2013

Konuşmama daha fazla rakam veya istatistik eklemesem daha iyi olur gibime geldi çünkü Sayın Nart size tüm bilgi ve istatistikleri vererek harika bir iş çıkardı, böylece benim çalışmama neredeyse gerek kalmadı. En başta katılımcılara ve ve bu harika etkinliğe beni davet ettikleri için organizatörlere çok teşekkür ederim. İstanbul’un büyük  yeni uluslararası sanat etkinliğinin bir parçası olmak, bienali görmek ve coşkulu sanat sahnesinin bir parçası olmaktan ötürü çok heyecanlıyım, bu gerçekten bir ayrıcalık. Benden tabii ki Sotheby’s’in yeni yönelim ve ürünleri hakkında konuşmam istendi ama ben buna çevresel vizyon diyorum, göreceğiniz rakam ve grafiklere bağlam oluşturan çerçeve hakkında size biraz bilgi vermek istiyorum. Size, bir şirket olarak yaptığımız çeşitli işlerden bahsetmeden önce, sanat eserine yatırım yapmanın aslında ne demek olduğunu bir şekilde anlatan bir hikâye anlatmak istiyorum. Çünkü gerçekten bu şekilde müşterilerimizi, bir emtia olarak, finansal veya mali anlamda değil de seçici bir tutku olarak; satın almayı, birlikte yaşamayı sevdiğiniz, estetiğine değer verdiğiniz bir şey olarak sanat eserine yatırım yapmaya teşvik etmeye çalışıyoruz. Yani bu daha ziyade bir tür duygusal ve finansal karardır. Elbette aklı başında birinin para harcayacağı şeyde finansal bir ilişki olmasını isteyeceğini söylemeye lüzum yoktur. Ama size anlatacağım hikaye Herbert ve Dorothy Vogel ile ilgili. Herbert ABD’de postane çalışanıydı ve eşi de kütüphaneciydi. Sanat eserlerine olan tutku ve bağlılıkları dışında, gerçekten hiçbir şeyleri yoktu. Koleksiyonculuğa hiçbir şeyleri yokken başladılar. Müzayedelerden, galerilerden eser almaya güçleri hiçbir zaman yetmeyeceği için atölyeleri kendileri ziyaret edip, eserleri henüz isim yapmamış sanatçılardan, tabiri caizse sınıfında en iyi olanlardan, sınırlı kaynaklarıyla çok miktarda satın aldılar. Benim en yüksek diye nitelendirdiğim riski aldılar ki, bugün risk yönetimi olarak kabul ediliyor. En büyük riski aldılar çünkü sahip oldukları her şeyi satın aldıkları sanat eserlerine yatırdılar.

Burada bir fark var çünkü sevdikleri şeyleri araştırdılar. Gidip sanatçı hakkında bilgi edindiler. Her gün bir galeri açılışına gittiler, taksitle ödeme yaptılar, sanatçılar onların tutkusunu görünce onlara eserlerinden verdikleri de oldu. Böylece, bir ulusal galeriye bağışlanan, 1960 sonrası ABD’nin en önemli modern koleksiyonlarından biri oluştu ve bu harika bir zenginliğe dönüştü. Onların hayatıyla ilgili bir film de var, 50 ülkeye 50 eser bağışladılar. Bunu size anlatmamın nedeni, bir biçimde risk yönetiminin işin içine girmemesidir ama bunun arkasında ironi yatıyor. Söylediğim her şeyi Herbert ve Dorothy’nin başka bir hikayesi ile birlikte ele almak istiyorum. İster istemez, size biraz da bizim hikayemizden bahsetmek istiyorum, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki hikayemizin bir parçasını. 1992’de Orta Doğu için ilk satış deneyimimizi Athr’da Arap atlarıyla gerçekleştirdik. Gördüğünüz gibi ilişki uzun zaman önce başladı. Sonra ilk açık artırmamız 2001’de oldu ve buradaki rekor sayılabilecek en üst miktarın 30-40.000 sterlin arasında olduğunu öğrenmek size ilginç gelebilir. Bugün rekorlara baktığınızda, sahiden de oldukça sıra dışı bir değer biçme olduğu görülür. 2007’de Londra’da ilk Arap-İran büyük ölçekli açık artırmamızı yaptık. Bu gerçekten çok mühim bir fırsattı çünkü o zamana dek sanat eserleri hep bölgeselleşmiş olarak düşünüldü ve bölgesel anlamda takip edildi. Bu satış, elbette çoğu alıcı o bölgedendi ama uluslar arası bir platformda sunuldu ve onun için uluslararası alanda olumlu karşılandı. 1996’da Londra’da ilk kez Türk sanat eserleri satışı yapıldı. Uzun yıllar sonra Londra’da sadece Türk sanat eserlerinden oluşan ilk satış oldu. Yani bizim devamlı gelişen bir stratejimiz zaman takip edilecek ilginç şeyler olur. 2008’de sanat eserleri piyasası dünya ekonomik

krizini ufak bir gecikmeyle izledi. Şimdi bugüne dönersek, 2013’te Doha’da Orta Doğu ve uluslararası çağdaş sanat açık artırması düzenledik. Ve tabii ki Christie’s Dubai açık artırması oldu. Bu iki açık artırma da çok iyi gitti ve birazdan size rakamları göstereceğim. Gördüğünüz gibi Sotheby’s’in net satışı 15,3 ve Christie’s de 5,1 oldu. Bu netice neredeyse geçen yıl bahar opsiyonlarının satış hacmini ikiye katladı. Yeniden bir ilgi var aynı zamanda bu güçlü bir piyasa. Ve şu son noktada görüyoruz ki, Sotheby’s, farklı kategorilerde ürün satıyor. Bunları da Türk müşterilerimiz veya diğer müşterilerimiz sadece Türk sanat eserleri veya Arap sanat eserleri almıyor, başka kategorilerden de alıyorlar, mücevherat olsun, mobilya olsun, yani her yerde kuvvetli bir ilgi var. Doha’daki son açık artırmada oldukça dikkate değer bir durumla karşılaştık.

Burada çok sayıda ülkeden çok sayıda çeşitle uluslararası bir katılım gerçekleştirdik. Satışlarımızdan elde edilen en yüksek değerlerden bazılarını aktaracağım. Örneğin İranlı sanatçı Farhad Moshiri’nin ayı serisinden bir tablosu yaklaşık 1 milyon euroya satıldı. Mohammed Ehsai, Mubin Orhon, Sohrap Sepehri, Mısırlı Mahmoud Said, Chant Avedissian, Ahmed Moustafa, Fahrelnisa Zeid’ın tabloları çok yüksek ve dikkat çekici değerlere ulaştı.

Bölgede Ayyam Gallery gibi müzayede yapan, müzayede düzenleyen galeriler var. Müzayede evleriyle bağlantısı olmayan, İran’ın içinde, neredeyse bağımsız gerçekleşen müzayedeler oluyor. Bu arada Sotheby’s, bizim S2 dediğimiz, ısmarlama sergi ihtiyacını karşıladığımız özel mekân galerisi açıyor. Bu, Sotheby’s’in küresel çağdaş sanat departmanının özel satış ve galeri koludur, yani çok özel ısmarlama sergiler için kullanılır. Herkes için her şeye dönüşme eğilimimiz var ama aynı zamanda sınırların birbirine karışması galerilerin birincil piyasalarında da oluyor, bazı galeriler zaman zaman müzayede düzenliyorlar. Galeriler bizim yaptığımız işlerden bazılarını yapıyorlar. Aynı zamanda özel satış ve alışları kolaylaştırmayı da işin içine dahil etmek zorundayız, yani bu oldukça yeni bir şey. Özel satışların avantajı nedir diye sorabilirsiniz. Özel satışlar müzayedelerden çok daha farklıdır, tabii ki fiyat teklifi verme prosedürü yoktur. Teklif verme prosedürünün kendi avantajları var çünkü satıcı bakımından çok iyi bir fiyat sağlayabilirler. Diğer taraftan bir şeyin hemen veya gizli bir şekilde satılmasını isteyenler için özel satış bunları sağlayacaktır. Bazen de değeri bakımından bir şeyi gizlice satmak daha anlamlı olabilir. Dediğim gibi S2 mekanları bu şekilde çok iyi iş yapabilir. Sotheby’s New York bir galeri açtı, sonra Sotheby’s Hong Kong S2 mekanını açtı, hemen ardından Ekim’de Londra’da harika ve muhteşem bir mekanımız olacak. Gördüğünüz gibi, Keith Haring, Kusama, Calder, Morisson, Basquiat New York gibi başlıca sergiler düzenledik. Bunlar gerçekten çok iyi derecede başarılı sergiler oldu. 10 Ekim’de herkesi açılışa davet etmek istiyorum, 10 Ekim’de S2’de her ne gösteriliyorsa Londra’ya gelin ve yeni galeriyi görün. Genelde yılda 5 özel sergi yapıyoruz. var. Ticari temsilci olarak, yaptığımız müşterilerimizin ihtiyaçlarına cevap vermektir, müşterilerimiz satışın daha fazla bölge odaklı olmasını isterse, o zaman buna cevap veriyoruz. Yani bu tamamen esnek bir stratejidir. Bugün burada muhtelif işadamı grupları var, ben de oraya geleceğim, size bu grupların ne kadar çeşitli hale geldiğini gösteren şekiller de olacak.

Aynı zamanda hızlıca eğitime ve neden yaptığımız işin önemli bir parçası olduğuna değineceğim. Şimdi, piyasaya genel bir bakış… İnsanların piyasa durgunluğu veya piyasa düzeltmesi konusunda sinirlemesine ve endişelenmesine ben aslında çok şaşırıyorum. Biliyorsunuz piyasa düzeltmesi veya durgunluğundan eserin fiyatı düşerse, çok iyi sayın alma fırsatları olur. Bu iki yönde işler, yani gerçekte fiyatların düşmesi ve sanat eserleri piyasası ne olursa olursun, isterseniz herhangi başka bir ticari mal gibi, ticari mal gibi düşünmeyi sevmesek de herhangi başka bir piyasa gibi sanat eserleri piyasasının da kendi fiyat düşüşleri olacak. O zaman inişler ve çıkışlar olacak, piyasa düzeltmeleri olacak.  “Sotheby’s ülkelerdeki hızlı sanat ve kültür gelişimini yönetmek için eğitimler

düzenliyor” Şimdi de hızlıca eğitim üzerine bir iki söz söyleyeyim. Bu bizim bölgemiz için fevkalade

önemli. Türkiye’de, İran’da, Arap ülkelerinde her ne yapıyorsak, eğitim çok önemli bir rol oynuyor, böylece insanlar ülkelerinde olan bu hızlı sanat ve kültür gelişimini yönetmek için eğitiliyor. Şu ana kadar, örneğin benim şehrimde bir çağdaş sanat müzesi var, benden başka herkes oraya dışarıdan getirildi. Sotheby’s Sanat Enstitüsü sanat neseri ticaretinin çok ilginç bazı hususlarını, sanat eseri piyasası ve ticareti anlaşılsın diye sunuyor. Bu da bu arada üniversitede sanat tarihi okumaktan çok farklı. Elbette, gördüğünüz gibi, Sotheby’s’in Londra’da, New York’ta ve LA’de kampüsleri var, ders takip etmek isterseniz erişim çok kolay. Şimdi satış sergilerine geri dönelim, çok başarılı birçok satış sergimiz oldu, bir şekilde birincil piyasa olmasak da, her zaman ikincil piyasayız ve bir müzayede işleminde satıcı ile alıcı arasında bir aracı gibi hareket ediyoruz. Bazen satış sergilerimiz oluyor, çok iyi derecede başarılı oldukları ortada. 2012’de Asya ve Kafkaslardan sanat eserlerimiz vardı, Nisan 2013’te Rodin’den Kapoor’a yerel ölçek heykelleri koleksiyonumuz oldu, Hong Kong’da “the spirit of ink beyond the paper screen” oldu, Londra’da “the new situation – art in London in the 60’s”. Mesela Londra’da yaptığımız en son sergi, “Kasmin’s art of the 60’s”, yine çok hoş karşılandı. İnsanlar, müze ortamında bir müzayede evine gidebilmenin tadını çıkartıyor gibiydi. Çünkü unutmayın, bu eserlerin bazıları gerçekten ikonlaşmıştır ve bazen müzayede sonrasında, hatta satış sergisi sonrasında özel koleksiyonlara gider ve daha sonra onları görmek mümkün olmaz. Yani Sotheby’s bünyesinde bu olanağın olması harika. Yapacağımız bir sonraki satış sergisi “Contemporary Art from Caucasus and Central Asia” The Crossroads‘da Mart sonunda olacak. 2012’de gördüğünüz bölgelerden gelen 47 sanat eserimiz vardı, benim için inanılmaz derecede etkileyici bir açılış oldu. Açılışa, 800 kişi geldi, katılımı çok iyi olan bir etkinlikti ve büyük bir yenilik ve ilgi vardı. Mart 2014’te, tabiri caizse bir başka CCA sergisinin ikinci bölümünü takip edeceğiz ama bu kez İran ve Türkiye’den sanat eserleri olacak ve daha kapsamlı düzenlenecek. İnternetten müzayede, yeni ürünlerden bir tanesi haline geldi. Bununla ilgili epey bir merak olduğunu biliyorum. Doğrusunu söylemek gerekirse, bu konuya fazla girmeyeceğim. İnternetten müzayede işlemi, e-bay gibi, diğer müzayedeler gibi, aynı şekilde yapılır. Sanat dünyasının hızla gelişen bir parçasına dönüşüyor. Bildiğiniz gibi Amazon bir tane başlattı. Bizim de şimdi Sotheby’s bünyesinden George Bailey ile Janet Rady tarafından düzenlenen müzayede odamız bulunuyor. Christie’s de bunu yapıyor, bunun müzayede dünyasını, klasik müzayede dünyasını nasıl etkileyeceğini göreceğiz. Bu, müzayede piyasasının gerçek, devamlı ve önemli bir parçası olacak mı? Bunu görmemize henüz daha var. Muhtemelen nihai düşük değerlerin işine yarayacak ve bana göre daha yüksek değerler, üst düzey çok önemli eserler akşam satışları ve müzayede serilerinde olmaya devam edecek. .